Hà Tiên, một miền đất được thiên nhiên ưu ái ban tặng nhiều cảnh quan tươi đẹp, tiêu biểu là “Hà Tiên Thập Cảnh” đã gắn lền với tên tuổi dòng họ Mạc mà đứng đầu là vị Tổng trấn Mạc Cửu.

Mạc Cửu (1655 - 1735) quê quán ở xã Lê Quách, huyện Hải Khang, phủ Lôi Châu, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc. Ông là người đi đầu trong công cuộc mở mang đất Hà Tiên cách đây đã hơn 300 năm, người thuộc triều đại nhà Minh, giỏi về kinh tế lẫn quân sự. Sau khi nhà Minh mất, nhà Thanh lên cai trị, vì không phục chính sách buổi đầu của nhà Đại Thanh, nên đã cùng gia quyến vượt biển Đông đi về phương Nam. Sau thời gian bôn ba, làm ăn buôn bán ở các nước  Đông Nam Á vùng vịnh Thái Lan, ông dừng chân tại đất Hà Tiên. Lúc này, Hà Tiên còn hoang vu, vô quản, dân cư thưa thớt, chỉ có một số ít người Kinh, Hoa, Khmer sinh sống rải rác trên các gò đất cao. Nhưng với tầm nhìn của một nhà chiến lược, đất Hà Tiên gần núi, ven biển thuận lợi cho gầy dựng cơ nghiệp của mình và ông đã quy tập dân chúng khai mở và thành lập nên 7 xã thôn đầu tiên, bao gồm: Hà Tiên, Cần Vọt, Trũng Kè, Vũng Thơm, Rạch Giá, Phú Quốc và Cà Mau, hỗ trợ nông cụ và dạy dân cách trồng trọt, chăn nuôi, đồng thời tổ chức làm ăn buôn bán với các thương lái nước ngoài, chẳng bao lâu Hà Tiên trở nên đông đúc và phồn thịnh. Dưới sự cai quản của Mạc Cửu, Hà Tiên nhanh chóng trở thành một thương cảng buôn bán sầm uất, có tiếng ở vùng vịnh Thái Lan và các nước trong khu vực lân cận. Chính vì lẽ đó, mà Xiêm La (Thái Lan ngày nay) bắt đầu dòm ngó và nhiều lần đánh chiếm.

Ông nhận thấy cần có một thế lực để hậu thuẩn cho cơ nghiệp của mình, lúc bấy giờ sức ảnh hưởng của chúa Nguyễn đã lấn dần xuống vùng đất Đồng Nai, Gia Định và Mỹ Tho. Mùa thu năm Mậu Tý 1708, Mạc Cửu mua sắm lễ vật và cử thuộc hạ của mình đến Phú Xuân dâng biểu xưng thần xin sáp nhập vùng đất Hà Tiên vào lãnh thổ Đại Việt, được chúa Nguyễn Phúc Chu chấp thuận, phong cho Mạc Cửu làm Tổng binh Trấn Hà Tiên và chính thức đổi tên vùng đất này là Hà Tiên trấn. Từ đó, Hà Tiên trở thành một bộ phận của lãnh thổ Đại Việt. Đây mãi là sự kiện trọng đại, là chân lý lịch sử hình thành bờ cõi của dân tộc, của đất nước Việt Nam.

 Ghi nhận công lao to lớn của Mạc Cửu, ngay sau khi ông qua đời, được chúa Nguyễn Phúc Chú truy tặng Hà Tiên Trấn, Khai Trấn Thượng Trụ Quốc, Đại Tướng Quân Vũ Nghị Công Mạc Cửu.

Để tôn vinh công lao của Đức khai trấn Mạc Cửu, những năm qua, được sự quan tâm của lãnh đạo thị xã, Ban Quản lý Di tích lịch sử - văn hóa núi Bình San, các ngành các cấp có liên quan và các tầng lớp nhân dân tổ chức lễ giỗ vào các ngày 26-27 tháng 5 âm lịch hàng năm với đủ các phần lễ và phần hội.

Những năm gần đây, Lễ giỗ đã được nâng cấp về nội dung cũng như hình thức tổ chức, thu hút nhiều người đến tham quan cúng tế.

Lễ giỗ năm nay diễn ra trong 02 ngày, các hoạt động hưởng ứng diễn ra từ ngày 09/7/2018 (nhằm ngày 26/5 năm Mậu Tuất); phần lễ giỗ diễn ra vào ngày 10/7/2018 (nhằm ngày 27/5 năm Mậu Tuất).

Địa điểm diễn ra Lễ giỗ: tại khuôn viên Đền thờ họ Mạc, Quảng trường trung tâm thị xã và Công viên tượng đài Mạc Cửu.

Chương trình lễ giỗ gồm phần lễ và phần hội như sau:

* Phần Lễ:

- Ngày 9/7/2018 (nhằm ngày 26/5 năm Mậu Tuất)

+ 15h00: An chức sự

+ 16h00: Khai chung cổ

+ 17h00: Lễ nghinh thần

+ 17h30 - 18h00: Chiêm bái, tự do viếng

+ 19h00: Chiêm bái

+ 22h00: Giữ tĩnh lặng

- Ngày 10/7/2018 Ngày giỗ chính (nhằm ngày 27/5 năm Mậu Tuất)

+ 03h00: Lễ tế Thần

+ 05h00: Đặt bàn hương án trước tượng đài Mạc Cửu

+ 06h00: Dâng hương làm lễ thỉnh sắc tại Đền thờ họ Mạc.

+ 06h30: Đoàn thỉnh sắc khởi hành đến tại khu tượng đài danh nhân Mạc Cửu.

+ 07h30: Tiến hành Lễ giỗ.

+ 9h30: Cúng tiền hiền, hậu hiền tại Đền thờ.

+ 10h00: Tiếp tân quan khách tại Đền thờ (Đoàn các cơ quan ban ngành, đoàn thể tỉnh, thị xã và khách mời vào viếng).

+ 11h00: Mời dùng cơm trưa tại Đền.

+ 12h00: Hoàn mãn.

* Các hoạt động hưởng ứng trong Lễ giỗ:

- Ngày 9/7/2018 (Nhằm ngày 26/5/2018 âm lịch )

+ 07h00: Tổ chức khai mạc giải đua xe đạp truyền thống thị xã Hà Tiên lần thứ IV tranh cúp khách sạn Pháo Đài - Hà Tiên tại khu đô thị mới Hà Tiên (trước quán SaLa).

+ 08h00: Thi đấu cờ tướng, địa điểm tại vỏ ca Đền thờ họ Mạc.

+ 19h30: Tổ chức chương trình nghệ thuật phục vụ nhân dân.

 Việc tổ chức Lễ giỗ Đức khai trấn Mạc Cửu hằng năm không chỉ để tôn vinh, trân trọng những thành quả lao động sáng tạo của các bậc tiền nhân để giáo dục thế hệ trẻ, mà đây còn là dịp để tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu những tiềm năng du lịch của thị xã Hà Tiên với du khách, các doanh nghiệp hình ảnh đất nước tươi đẹp và con người Hà Tiên hiền hòa, mến khách, qua đó thu hút đầu tư, hợp tác của các doanh nghiệp cũng như thu hút ngày càng đông du khách đến tham quan, tìm hiểu về Hà Tiên./.